Hoe komen wij aan de naam Ribbens?
- door Ivo Ribbens
Familienamen zijn de voorbije eeuwen op verschillende manieren ontstaan. Tot in de 13 e eeuw kreeg je bij het doopsel uitsluitend een voornaam. In kleine dorpjes was dat geen probleem. In steden was het al wat moeilijker om die ene Jan van de andere Jan te onderscheiden.
Daarom gingen de mensen bijnamen geven. Die koos je niet, die kreeg je opgeplakt. Later werd die bijnaam een erfelijke familienaam, meestal van vader op de kinderen, maar soms ook van moeder op de kinderen.
Alleen de adel had al langer familienamen omdat hun afkomst bepaalde voorrechten meebracht.
Verschillende soorten familienamen
Vooreerst herkennen we toponiemen, dat zijn namen die afgeleid zijn van een plaatsnaam. Jan komt in een dorp wonen en die is afkomstig van Breda, dan wordt die meestal Jan Van Breda genoemd door de mensen van het dorp. Of iemand die aan het bos woont: Van den Bosch. Soms kan het ook verwijzen naar de heel specifieke naam van de boerderij waar je woonde.
Adjectieven slaan dan weer op een lichaamseigenschap van iemand: iemand met een witte haardos krijgt de naam De Witte, een roodharige Deroo, een wildebras wordt De Wilde.
Voor beroepsnamen is de verklaring ook heel logisch: Petrus is de smid van het dorp, dan is het in de volksmond Peter De Smid, Peer Smits, of afhankelijk van het plaatselijk dialect: De Smet. Denk ook aan Schoenmaeckers, De Backer…
De meest voorkomende familienamen zijn patroniemen of vadersnamen. De kinderen van Jan werden Janssens genoemd, van Peter Peters, van Hendrik Hendrickx. In slechts enkele gevallen kunnen we spreken van moedersnamen, bv Lievens.
Patroniemen kunnen overal en totaal onafhankelijk van elkaar ontstaan. Daarom zijn alle Peetersen zeker niet allemaal familie van elkaar.
Een buitenbeentje zijn de namen die aan vondelingen gegeven werden. Vaak verwijzen ze naar de vindplaats: Portael, Van den Dorpel, in ’t Veld.
Of naar het moment waarop ze werden aangetroffen: Vrijdags, April, Janvier.
Is Ribbens een patroniem?
Geleerde professoren stellen dat de naam Ribbens ook een patroniem is, afkomstig van de nu uitgestorven voornaam Ribbe (van oorsprong Germaans, komt van Rijbrecht, rik-berth, ‘machtig-schitterend’). En verwant is met de naam Rijpens.
Andere bronnen opperen de theorie dat Ribbe verwijst naar ‘ribbe’, een gebogen houten onderdeel van de romp van een schip. Gezien de maritieme oorsprong van de Zeelandse tak is dit een overweging waard.
De familienaam Rubens kan eenvoudig verklaard worden als ‘zoon van Ruben’ een Hebreeuwse naam die in de bijbel voorkomt.
De ribben van een schip: een plausibele theorie
Hoe namen veranderen in de loop der jaren
In de loop van de voorbije eeuwen zijn er spellingsvarianten ontstaan.
Pastoors in de 17e en 18e eeuw die de parochieregisters bijhielden, kwamen vaak uit een andere regio met andere dialecten. Ze schreven de voornamen steeds in het Latijn en de familienamen zoals ze werden uitgesproken.
Franstalige griffiers in de 19e eeuw werden vanuit Brussel in alle gemeenten gedropt en schreven wat ze dachten te horen. Zo staat mijn betovergrootvader Ivo Ribbens officieel genoteerd als Euvo in zijn geboorteakte.
Zelfs in de recentere registers van de burgerlijke stand gebeurden fouten, we hebben een gezin waar de ene broer Ribbens heet en de andere broer Rubbens. En dat is nog niet zo lang geleden gebeurd…
Iedere Ribbens heeft het al meegemaakt: als je je naam opgeeft aan een balie of in een winkel is de kans groot dat er Rubbens of Rubens genoteerd wordt.
Door genealogisch onderzoek zien we hoe in onze verschillende familietakken de naam Ribbens op andere manieren tot stand komt.
Bij de Zeelandse tak is in de vorige eeuwen de naam Ribbe verschoven naar Ribbens of Ribbers. In Nederland treffen we nog mensen aan met de naam Ribbe, mogelijk afkomstig van Duitsland of Frankrijk waar de naam Ribbe ook al in de 17e eeuw voorkomt.
In de Brabantse tak Ribbens die van Overpelt afkomstig is zien we hoe de patroniem Rubens (1650) in Ribbens (1700) verandert door een toeval in Etten-Leur. Daarover later meer.
De Oost-Vlaamse tak krijgt een verschuiving van Rubbens naar Ribbens.
In de tak Duinkerken wordt Ribbens soms Rybens en Reubens. In Engeland zijn de variaties nog talrijker.
De naam Rubens en Rubbens vinden we al terug rond 1300 in oude handschriften en is dus veel ouder dan Ribbens.
Conclusie: mensen met een verschillende naam kunnen echt familie zijn van mekaar, mensen met dezelfde naam soms niet…
